Trong đời sống thường nhật, nhiều người vẫn hay băn khoăn: “dẫm chân hay giẫm chân” mới là cách viết đúng? Hai biến thể này đều được dùng trong văn nói, nhưng khi đặt trong bối cảnh chính tả chuẩn, câu trả lời lại rất rõ ràng. 1. Giải thích từ nguyên Theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê, 2003), giẫm có nghĩa là đặt bàn chân lên một vật nào đó, có thể vô tình hoặc cố ý. Từ này có nhiều cách mở rộng: Giẫm chân tại chỗ: chỉ sự trì trệ, không tiến bộ. Giẫm đạp lên nhau: chen lấn, xô đẩy. Giẫm lên vết xe đổ: lặp lại sai lầm cũ. Như vậy, “giẫm” vừa mang nghĩa gốc (hành động thể chất), vừa mang nghĩa bóng (ẩn dụ về sự dậm chân, sai lầm, hoặc chà đạp giá trị). 2. Vì sao có sự nhầm lẫn? Trong phương ngữ tiếng Việt, đặc biệt ở miền Bắc, âm đầu “gi-” và “d-” thường phát âm giống nhau (đều gần với /z/). Điều này khiến người nghe khó phân biệt, từ đó hình thành hai cách viết “giẫm” và “dẫm”. Trong khẩu ngữ: cả “dẫm chân” và “giẫm chân” đều được chấp nhận vì không gây cản trở giao tiếp. Trong văn bản chính thức: chỉ có “giẫm” được coi là đúng chính tả. “Dẫm” bị xem là lỗi viết do ảnh hưởng phát âm. 3. Góc nhìn ngôn ngữ học Ngôn ngữ học hiện đại nhìn nhận hiện tượng này theo hai hướng: Mô tả ngôn ngữ (descriptive): Thừa nhận rằng trong giao tiếp, người dân có thể dùng cả “giẫm” và “dẫm”, và cả hai đều dễ hiểu. Đây là quy luật tự nhiên của sự biến âm vùng miền. Quy phạm ngôn ngữ (prescriptive): Trong môi trường học thuật, hành chính, báo chí, cần giữ sự thống nhất và chuẩn mực. Vì vậy, chỉ “giẫm chân” mới được coi là đúng. Sự khác biệt này phản ánh mối quan hệ giữa thói quen sử dụng và chuẩn chính tả: một bên mang tính xã hội học ngôn ngữ, một bên mang tính quy phạm. 4. Kết luận Trở lại với câu hỏi ban đầu: “dẫm chân hay giẫm chân”? Câu trả lời là giẫm chân mới đúng theo chuẩn chính tả tiếng Việt. Tuy nhiên, sự tồn tại của biến thể “dẫm” cũng cho thấy tính linh hoạt của tiếng Việt trong đời sống. Hiểu được cả hai góc nhìn – ngôn ngữ học mô tả và ngôn ngữ học quy phạm – sẽ giúp chúng ta vừa tôn trọng sự đa dạng của lời nói thường ngày, vừa duy trì được sự chuẩn mực trong văn viết.
